Mówienie przez sen, lunatyzm, zgrzytania zębami w nocy, koszmary i lęki nocne, mimowolne moczenie nocne są w jakimś stopniu bliskie każdemu. Jeśli nie z własnego doświadczenia, to chociaż z opowieści innych. Wszystkie takie nieprawidłowe zachowania dotyczące snu, występujące w jego trakcie, między stadiami snu lub podczas wybudzania się tworzą wspólną grupę zaburzeń – parasomnii. 


Są to zjawiska okresowo występujące w trakcie snu, przede wszystkim u dzieci. Nie jest jasna przyczyny parasomnii. Wydaje się, że występuje tu zazębianie się różnych stanów: czuwania, snu REM i snu NREM. Z wiekiem powinny ustępować, jednak gdy tak się nie dzieje i stają się one uciążliwe, wymagana jest pomoc lekarska.

Parasomnie snu NREM

Powstają podczas snu wolnofalowego, są zaburzeniami wynikającymi z niecałkowitego wybudzenia się, w ten sposób jakby współistnieją ze sobą stan czuwania i snu NREM. Pokryte są zazwyczaj niepamięcią. Pojawiają się przede wszystkim u dzieci, często rodzinnie. Ich powstaniu sprzyjać będą czynniki, które pogłębiają sen NREM: długie wcześniejsze pozbawienie snu, gorączka, alkohol, niedojrzałość ośrodkowego układu nerwowego, stres. Do tej grupy należą przede wszystkim: somnambulizm i lęki nocne. Leczenie chorego polega na podawaniu leków z grupy benzodiazepin, które spłycają sen i hamują objawy wegetatywne. Drugą grupą stosowanych leków są trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne: klomipramina, imipramina.

Somnambulizm – czyli lunatyzm, pojawia się jako zaburzenie podczas snu wolnofalowego NREM. Chory ma w trakcie nocy epizody aktywności ruchowej, np. siada na łóżku, chodzi po mieszkaniu, staje przy oknie, sprawdza coś, ma to charakter automatyzmów. Czasem zdarzają się jednak przypadki agresji. Chory zwykle ma otwarte oczy i nie zwraca uwagi na otoczenie, nie jest świadomy tego, co robi. Somnabulizm występuje u ok. 15% dzieci i 5% dorosłych.
Lęki nocne – występują podczas snu wolnofalowego NREM. W ich trakcie dochodzi do nagłego wybudzenia się śpiącej osoby oraz wystąpienia objawów behawioralnych i wegetatywnych paniki, związanych z tym lękiem (płacz, pobudzenie, strach, tachykardia, przyspieszony oddech, poty, krzyk). Czasem może przeradzać się to w epizod somnambulizmu.

Parasomnie snu REM

Koszmary nocne – są przerażającymi snami, po których następuje pełny powrót chorego do świadomości i rzeczywistości. Objawy, jakie temu towarzyszą, symptomy lęku wywołane snem, są mniej nasilone niż w przypadku lęków nocnych. Chory dobrze pamięta treść takich koszmarów. Mogą one być reakcją na stres, konflikty, urazy psychiczne, czasem mogą wystąpić podczas stosowania leków, np. beta-blokerów. Nagłe odstawienie środków, które osłabiają sen REM, powoduje jego wzmocnienie (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, benzodiazepiny, alkohol), co skutkować może powstaniem marzeń sennych o przerażającej treści.

Zaburzenia zachowania podczas snu REM – polegają na braku zwiotczenia mięśni podczas snu REM, a co za tym idzie – są to zaburzenia z towarzyszącą temu aktywnością ruchową podczas marzeń sennych. Treścią tych snów często jest atak ze strony innych osób lub zwierząt, dlatego chory ucieka, broni się lub zadaje obrażenia osobie leżącej z nim w łóżku. Tego typu zaburzenia dotyczą głównie mężczyzn 60–70-letnich. Uważa się, że przyczyną tych zaburzeń jest uszkodzenie ośrodków odpowiedzialnych za atonię podczas snu REM. Zdarza się, że występują one w przebiegu pourazowych zaburzeń stresowych. Do rozpoznania konieczne są wykonanie badania polisomnograficznego oraz rejestracja EEG w stanie czuwania.

Inne parasomnie

Bruksizm – jest to występujące podczas snu tarcie zębami szczęki o zęby żuchwy („zgrzytanie zębami”). Jego przyczynami mogą być nadmierny stres, a także wada zgryzu. Może to doprowadzić do stanów zapalnych, a nawet zmian zwyrodnieniowych w stawach skroniowo-żuchwowych i przewlekłego bólu głowy. Często jest to też problem dla partnerów tych osób, którym utrudnia to zaśnięcie.

Do innych parasomnii zalicza się także: moczenie nocne, mówienie przez sen, upojenie przysenne, jaktacje (drgawki podczas zasypiania), porażenie przysenne, zaburzenia wzwodu podczas snu czy seksomnia (czyli uprawianie seksu przez sen).

W wielu przypadkach parasomnii są to epizody łagodne, jednak zdarzają się wybuchy agresji, samookaleczania lub okaleczania innej osoby. W trakcie epizodu pacjent nie jest świadomy swoich czynów, nie potrafi ich ocenić, zrozumieć ani też się nimi kierować. Dlatego określa się, że człowiek w takim stanie jest niepoczytalny.

Piśmiennictwo:
„Psychiatria” pod red. A. Bilikiewicza